14 March 2010
02:55 -
Абдураҳмон Ташанов: Матбуот тарғибот қуроли, лекин у ғараз билан ўқланмаслиги керак
Ҳукмронлик васвасаси, замонавий тилда эса геополитик манфаатлар деб аталадиган унсур ўрта асрларга хос жўн ҳарбий юришлардан бир қадар такомиллашган маданий шакл-у шамойилга кирди. Хусусан, қутбланаётган дунёда тарафдорлар, иттифоқчилар орттириш гегемон мамлакатларнинг етакчи вазифаси сирасига кираркан, бу пойгада ютқазаётган тараф албатта, жуда бўлмаганда, ётиб қолгунча отиб қол қабилида иш кўради. Фуқаролик жамиятининг оддий бир вакили сифатида Ўзбекистон сиёсатидаги демократик Ғарбга оғиш жараёнини кузатарканман, бундан ўрис сиёсатчилари, жамияти бир қадар беҳаловат бўлаётганини ҳис этмоқдаман.
Ўзбекистон ҳукуматининг демократик мамлакатларга, хусусан, АҚШ ва Европа Иттифоқига яқинлашиши, Афғонистон ва минтақадаги антитеррористик коалиция билан бирга бўлиш сиёсатини қўлловчи оддий бир қаламкаш сифатида ўрис матбуотидаги айрим хуружларга тўхталмоқчиман. Ниятим бу борадаги вазиятни таҳлил қилиш эмас, бунга вақтим ҳам, имкониятим ҳам йўқ. Шу боисдан кўнгилдан кечган айрим фикрларни қоғозга тушириб қўймоқчи бўлдим.
Қолаверса, мени бу юмушга ундаган нарса ўтган куни “Newsweek” нашри русча шакли сўнгги сонида чоп қилинган “Ўзбек и стон” мақоласи бўлди. Номидан ҳақоратомуз шаъмага тўла экани кўриниб турган мақола чоп этилишидан аввал таҳририят мухбири Орхан Жамол Тошкентга келди, мен билан ҳам учрашди. Қийноқлар масаласини ёритишини таъкидлади, қисқача суҳбатлашдик. “Эзгулик” ўрганган, ўрганаётган айрим фактлари айтиб бердим, шунчаки у ёқ - бу ёқдан гаплашдик ҳам. Лекин у (ёки бошқа биров) мақоласида менинг номимдан мақолада ишлатган гапларни унга айтган эмасман. Яъни, маҳбусларни систематик жинсий зўрлаш, айниқса, ўғил болаларни...
Қолаверса, менталитет нуқтаи назаридан ҳам зўрлашни оммавий ахборот воситасида ёритишнинг мураккаб жиҳатларини тушунтирдим. Албатта, қийноқ қурбони бўлган шахслар, уларнинг оила бошлиқлари рухсатисиз бу масалани ёритиб бўлмаслигини, бизда, Ўзбекистонда айни жараёни қонун билан тартибга солинганини тушунтирдим. Мен интервью беряпман, деб ўйламадим, шунчаки текширилиши керак бўлган фактларни тилга олдим. У ҳам интервью олишга рухсат сўрамади, тезгина тарқалишдик.
Орадан кўп ўтмай жосус сифат ҳамкасбимнинг гапларим мутлақо тескари талқин этилган мақоласи, хулосада эса Европа Иттифоқи ва АҚШ муайян манфаатлар эвазига мамлакатдаги инсон ҳуқуқлари вазиятидан кўз юмаётгани ҳақидаги фикрлари чоп этилди. Бу ерда гап журналистнинг позицияси ёки этикасида эмас (ғаразли мақсад бор жойда этикага ўрин йўқ), у нима деса деяверади, ҳар ҳолда ўрис матбуотида ўзбеклар билан боғлиқ салбий ҳодисаларга урғу бериш тендецияси бошланганига анча бўлди. Кунда-кунора мардикорларимиз билан содир бўладиган нохуш ҳолатларни бўрттириб, оширирб-тошириб ёзиш шулар сирасига киради.
Бу ерда гап шу пайтга қадар мамлакатимиздаги муаммолар хусусида мум тишлаб келган ўрис матбуотининг нега ҳаракатга кела бошлаганида. Мамлакатимиздаги қийноқ ва бошқа қонун бузилиши ҳолатлари ҳақида илгари рус нашрларига кўп мақолалар бериб, бир марта ҳам уларнинг эътиборини торта олмаган қаламкаш сифатида шуни тушуняпманки, бизнинг ривожланган Ғарбга яқинлашишимиз уларга ёқмаяти. Аввал юборган мақолаларимизни ҳатто ўқимайдиган ўрис журналистлари сўнгги ойда 3-4 марта мамлакатимизга келиб кетишди. Нафақат бизнинг, Украинанинг ҳам, Грузиянинг ҳам ва бошқа поссовет мамлактларининг ҳам Россия таъсиридан чиқишга уриниши уларни беҳаловат қилади. Боиси Путин режимининг характери шундай. Ҳозир Ўзбекистондаги муаммолар ҳақида ўрис матбуоти нимадир чоп қилаётган бўлса, аслида шундай бўлиши кераклиги, матбуот эркинлиги учун эмас, биз уларнинг ҳукмронлиги остидан чиқишга ҳаракат қилаётганимиз учундир.
Сўнгги воқеаларни эслайлик. Ўзбекистон Мудофаа вазирлиги саҳнидаги совет солдати ҳайкалининг олиб ташланиши муносабати билан аллақандай “Наши” ҳаракати ўзбек элчихонаси олдида намойишлар уюштирди. Ҳатто Андижон воқеалари пайтида ҳатто мавжудлигини ҳам билдирмаган бу ҳаракат бирданига ғимирлаб қолди. Амир Темур хиёбонидаги Кауфмандан қолган эски дарахтзор кесиларкан, бир қанча ўриспараст оммавий ахборот воситалари жазавага тушди. Нега? Чунки совет даври мероси сифатида ана шу ҳайкал-у, дарахтлар орқали ўрислар ўз зеҳниятида бизга нисбатан ҳукмронлик ҳис этарди. Ҳатто шу миллатга мансуб бир неча дўстларим менга буни очиқ айтишган ҳам.
Сиёсий маънода эса Ўзбекистоннинг Коллектив Хавфсизлик Кучлари сафидан чиқиши, кўпгина поссовет тузилмаларини тарк этаётгани табиийки Россия ҳукумати, шу орқали устимиздан ҳукмронлик ҳис этиб келган ўрис доираларини ғазабга келтиради.
Афсуски, ана шу жараённи билиб-билмай қўллаётган, ўрис матбуоти тегирмонига сув қуяётган ҳамкасбларимиз ҳам талайгина. Уларнинг айримлари бир куни Ўзбекистон ҳукумати презриватив (елимхалта)ни таъқиқлагани (!) ҳақида баёнот чоп қилса, иккинчи куни ҳукуматнинг ўзбек хотинларини бепуштлартираётгани ҳақида жар солишади. Ўзбек қизларининг бокиралиги ҳақида ўта зиддиятли масалани ўртага ташлаб, ажиотаж қилган фотограф аёлни қаҳрамонга айлантиришади. Аслида ҳуқуқ ҳимоячиси ва бир журналист сифатида ана шу кампания ичида бўлган мен ва менга ўхшаган оддий ўзбек ҳамкасбларим ичимиздан зил кетаётганимизни айта олмаймиз.
Плюрализм ва сўз эркинлигини ҳурмат қилувчи журналист сифатида тоқатли бўлишга мажбур экансан. Аксинча, Британиядаги аллақандай бетайин ва калтафаҳм ташкилот маъмуриятининг ўзбекларга нисбатан “Қуллар миллати” деган ҳисобот эълон қилиниши қандай жим кузатиб турасан? “Ўзбек қизига бокиралик керакми?” деб омма ўртасида сўров ўтказаётган, миллат қадриятларининг нозик торларини чертишга уринаётган нодоннинг қилмишига қандай чидайсан?
“Newsweek”нинг русча нашридаги мақола сабаб айтган мулоҳазаларимнинг рус миллатига дахли йўқ. Аксинча, Путин яратган режим ва унинг бошқарувчилари, айрим доираларнигина қамраб олган васваса, оқибатда юзага келаётган матбуотдаги антиўзбек ажиотаж ҳақида айтмоқчи эдим. Ва ўйлайманки, бу масала ҳеч бир ориятли, ғурурли ўзбекни бефарқ қолдирмайди.
Ўзбекистоннинг эса демократик давлатлар билан яқиндан алоқа қилиш ва уларнинг тузилмаларига интеграция бўлиш сиёсати мамлакатни демократия томон судрашига шубҳа йўк. Мамлакат ҳукумати демократия тарафга юришда қарорли эканлигини яққолроқ намоён қилгани сари интеграцион жараёнлар тезлашади. Ва, ҳукумат сиёсий ислоҳотлар қилишга мажбур бўлади. Инсон ҳуқуқлари муаммосини ана шу жараёнда аста-секин ҳал қилишга киришилади, тўғрироғи, ҳукуматнинг бундан ўзга чораси қолмайди.
Абдураҳмон Ташанов,
Журналист
Ўзбекистон ҳукуматининг демократик мамлакатларга, хусусан, АҚШ ва Европа Иттифоқига яқинлашиши, Афғонистон ва минтақадаги антитеррористик коалиция билан бирга бўлиш сиёсатини қўлловчи оддий бир қаламкаш сифатида ўрис матбуотидаги айрим хуружларга тўхталмоқчиман. Ниятим бу борадаги вазиятни таҳлил қилиш эмас, бунга вақтим ҳам, имкониятим ҳам йўқ. Шу боисдан кўнгилдан кечган айрим фикрларни қоғозга тушириб қўймоқчи бўлдим.
Қолаверса, мени бу юмушга ундаган нарса ўтган куни “Newsweek” нашри русча шакли сўнгги сонида чоп қилинган “Ўзбек и стон” мақоласи бўлди. Номидан ҳақоратомуз шаъмага тўла экани кўриниб турган мақола чоп этилишидан аввал таҳририят мухбири Орхан Жамол Тошкентга келди, мен билан ҳам учрашди. Қийноқлар масаласини ёритишини таъкидлади, қисқача суҳбатлашдик. “Эзгулик” ўрганган, ўрганаётган айрим фактлари айтиб бердим, шунчаки у ёқ - бу ёқдан гаплашдик ҳам. Лекин у (ёки бошқа биров) мақоласида менинг номимдан мақолада ишлатган гапларни унга айтган эмасман. Яъни, маҳбусларни систематик жинсий зўрлаш, айниқса, ўғил болаларни...
Қолаверса, менталитет нуқтаи назаридан ҳам зўрлашни оммавий ахборот воситасида ёритишнинг мураккаб жиҳатларини тушунтирдим. Албатта, қийноқ қурбони бўлган шахслар, уларнинг оила бошлиқлари рухсатисиз бу масалани ёритиб бўлмаслигини, бизда, Ўзбекистонда айни жараёни қонун билан тартибга солинганини тушунтирдим. Мен интервью беряпман, деб ўйламадим, шунчаки текширилиши керак бўлган фактларни тилга олдим. У ҳам интервью олишга рухсат сўрамади, тезгина тарқалишдик.
Орадан кўп ўтмай жосус сифат ҳамкасбимнинг гапларим мутлақо тескари талқин этилган мақоласи, хулосада эса Европа Иттифоқи ва АҚШ муайян манфаатлар эвазига мамлакатдаги инсон ҳуқуқлари вазиятидан кўз юмаётгани ҳақидаги фикрлари чоп этилди. Бу ерда гап журналистнинг позицияси ёки этикасида эмас (ғаразли мақсад бор жойда этикага ўрин йўқ), у нима деса деяверади, ҳар ҳолда ўрис матбуотида ўзбеклар билан боғлиқ салбий ҳодисаларга урғу бериш тендецияси бошланганига анча бўлди. Кунда-кунора мардикорларимиз билан содир бўладиган нохуш ҳолатларни бўрттириб, оширирб-тошириб ёзиш шулар сирасига киради.
Бу ерда гап шу пайтга қадар мамлакатимиздаги муаммолар хусусида мум тишлаб келган ўрис матбуотининг нега ҳаракатга кела бошлаганида. Мамлакатимиздаги қийноқ ва бошқа қонун бузилиши ҳолатлари ҳақида илгари рус нашрларига кўп мақолалар бериб, бир марта ҳам уларнинг эътиборини торта олмаган қаламкаш сифатида шуни тушуняпманки, бизнинг ривожланган Ғарбга яқинлашишимиз уларга ёқмаяти. Аввал юборган мақолаларимизни ҳатто ўқимайдиган ўрис журналистлари сўнгги ойда 3-4 марта мамлакатимизга келиб кетишди. Нафақат бизнинг, Украинанинг ҳам, Грузиянинг ҳам ва бошқа поссовет мамлактларининг ҳам Россия таъсиридан чиқишга уриниши уларни беҳаловат қилади. Боиси Путин режимининг характери шундай. Ҳозир Ўзбекистондаги муаммолар ҳақида ўрис матбуоти нимадир чоп қилаётган бўлса, аслида шундай бўлиши кераклиги, матбуот эркинлиги учун эмас, биз уларнинг ҳукмронлиги остидан чиқишга ҳаракат қилаётганимиз учундир.
Сўнгги воқеаларни эслайлик. Ўзбекистон Мудофаа вазирлиги саҳнидаги совет солдати ҳайкалининг олиб ташланиши муносабати билан аллақандай “Наши” ҳаракати ўзбек элчихонаси олдида намойишлар уюштирди. Ҳатто Андижон воқеалари пайтида ҳатто мавжудлигини ҳам билдирмаган бу ҳаракат бирданига ғимирлаб қолди. Амир Темур хиёбонидаги Кауфмандан қолган эски дарахтзор кесиларкан, бир қанча ўриспараст оммавий ахборот воситалари жазавага тушди. Нега? Чунки совет даври мероси сифатида ана шу ҳайкал-у, дарахтлар орқали ўрислар ўз зеҳниятида бизга нисбатан ҳукмронлик ҳис этарди. Ҳатто шу миллатга мансуб бир неча дўстларим менга буни очиқ айтишган ҳам.
Сиёсий маънода эса Ўзбекистоннинг Коллектив Хавфсизлик Кучлари сафидан чиқиши, кўпгина поссовет тузилмаларини тарк этаётгани табиийки Россия ҳукумати, шу орқали устимиздан ҳукмронлик ҳис этиб келган ўрис доираларини ғазабга келтиради.
Афсуски, ана шу жараённи билиб-билмай қўллаётган, ўрис матбуоти тегирмонига сув қуяётган ҳамкасбларимиз ҳам талайгина. Уларнинг айримлари бир куни Ўзбекистон ҳукумати презриватив (елимхалта)ни таъқиқлагани (!) ҳақида баёнот чоп қилса, иккинчи куни ҳукуматнинг ўзбек хотинларини бепуштлартираётгани ҳақида жар солишади. Ўзбек қизларининг бокиралиги ҳақида ўта зиддиятли масалани ўртага ташлаб, ажиотаж қилган фотограф аёлни қаҳрамонга айлантиришади. Аслида ҳуқуқ ҳимоячиси ва бир журналист сифатида ана шу кампания ичида бўлган мен ва менга ўхшаган оддий ўзбек ҳамкасбларим ичимиздан зил кетаётганимизни айта олмаймиз.
Плюрализм ва сўз эркинлигини ҳурмат қилувчи журналист сифатида тоқатли бўлишга мажбур экансан. Аксинча, Британиядаги аллақандай бетайин ва калтафаҳм ташкилот маъмуриятининг ўзбекларга нисбатан “Қуллар миллати” деган ҳисобот эълон қилиниши қандай жим кузатиб турасан? “Ўзбек қизига бокиралик керакми?” деб омма ўртасида сўров ўтказаётган, миллат қадриятларининг нозик торларини чертишга уринаётган нодоннинг қилмишига қандай чидайсан?
“Newsweek”нинг русча нашридаги мақола сабаб айтган мулоҳазаларимнинг рус миллатига дахли йўқ. Аксинча, Путин яратган режим ва унинг бошқарувчилари, айрим доираларнигина қамраб олган васваса, оқибатда юзага келаётган матбуотдаги антиўзбек ажиотаж ҳақида айтмоқчи эдим. Ва ўйлайманки, бу масала ҳеч бир ориятли, ғурурли ўзбекни бефарқ қолдирмайди.
Ўзбекистоннинг эса демократик давлатлар билан яқиндан алоқа қилиш ва уларнинг тузилмаларига интеграция бўлиш сиёсати мамлакатни демократия томон судрашига шубҳа йўк. Мамлакат ҳукумати демократия тарафга юришда қарорли эканлигини яққолроқ намоён қилгани сари интеграцион жараёнлар тезлашади. Ва, ҳукумат сиёсий ислоҳотлар қилишга мажбур бўлади. Инсон ҳуқуқлари муаммосини ана шу жараёнда аста-секин ҳал қилишга киришилади, тўғрироғи, ҳукуматнинг бундан ўзга чораси қолмайди.
Абдураҳмон Ташанов,
Журналист
Ким кимдир? Who is Who?Добавить
персону
Толиб Ёқуб
Собиқ "Бирлик" фаоли, Ўзбекистон Инсон ҳуқуқлари жамиятининг собиқ раиси, "Ҳаракат" журнали таҳрир...
Добавить сведения