Журнал Ҳаракат №3 (72) 2008. Биз яшаятган жамият
Ёзувчилар Уюшмасининг тақдири
Ёзувчиларни кўпинча ўзи мансуб бўлган халқнинг кимлигиани ўзида акс эттирувчи жамоа ҳисоблашади. Айни замонда, “айтилган сўз – отилган ўқ” бўлгани учун, сўз усталари қурол сифатида ҳам намоён бўладилар. Вақти келганда, ёзувчи қаламининг, тўғрироғи, сўзининг кучи қиличдан баланд келади. Буни яхши тушунган турли-туман ҳукмдорлар бу қуролни қилич каби ўз ёнларида тутишга ҳаракат қилганлар. Шундай қилиб, “сарой шоирлари” ибораси пайдо бўлган. Қурол бўлиш ёзувчиларнинг ҳам бахти ҳам фожеаси бўлди. Чунки тўғри ишлатилган қурол адолатга хизмат қилгани каби, тўғри ишлатилмагани - бахтсизлик келтирарди. Халққа келтирарди. Сарой шиорлари,сарой ёзувчилари қаршисида ҳар доим халқ шоирлари, халқ ёзучилари туришган. Улар саройга эмас, халққа хизмат қилишган. Сарой усуллари билан жамиятни бошқаришда устаси фаранг бўлган коммунистлар майдалашиб ўтирмадилар. Улар бир неча сўз устасидан режим устунлари яратишдек чакана ишни ўзларига эп кўрмадилар. Уларнинг мақсади ҳаммани сарой хизматкорларига айлантириш эди. Шу мақсадда бир қатор ижодий уюшмалар сафида Ёзувчилар Уюшмаси яратилди. Бироқ, ҳатто коммунистик партия аъзоларининг ҳаммасини коммунист қилиб бўлмагани каби, ёзувчиларни ҳам ёппасига сарой хизматкорларига айлантириб бўлмади. Бўлмасди ҳам. Чунки, ҳаммани бир қафасга тиқиш, ҳаммани бир қолипга солиш исатаги инсон табиатига қарши ташаббус эди. Шу сабабли, Ёзувчилар Уюшмаси, хусусан Ўзбекистон Ёзувчилар Уюшмаси кўзга кўринмас ва унчалик аниқ бўлмаган чизиқ билан иккига бўлинганди. Бир тарафда саройчилар, бир тарафда халқчилар. Бу икки гуруҳ орасида доимий диффузион жараёнлардан ташқари, доимий кураш ҳам бўлган. Саройчилар орқасида Сарой (Марказком) тургани учун бу курашда уларнинг қўли баланд бўлгани ҳаммага тушунарлидир. Аммо, демократик жараёнлар ўта катта тезлик билан ривожланаётган қайта қуриш йиллари халқчилар ташаббусни ўз қўлларига олдилар. Аввал “Оролни қутқариш” комиттети, сўнгра “Бирлик” халқ ҳаракатининг Ёзувчилар Уюшмаси шамсияси остида пайдо бўлиши тасодифий бўлмаган. Ўша йиллар Уюшма инқилоб маркази, халқ дарди билан яшайдиган одамларнинг маконига айланганди. Ҳозирчи? Бу инқилоб марказининг бугунги аёнчли аҳволи ўзбек ҳуқуқ ҳимоячиларининг етакчи ташкилоти тарафидан қуйидагича ёритилади.
АБДУЛЛА ОРИПОВ... ҚОНУНДАН УСТУН(МИ)?
(“Эзгулик” жаамиятининг пресс-релизи, 3 май 2008 йил)
Адабиёт яшаса - миллат яшар! Чўлпон Ўзбекистон инсон ҳуқуқлари “Эзгулик” жамиятига Ўзбекистон Ёзувчилари уюшмасининг бир неча аъзолари, таниқли ёзувчи ва шоирлар мурожаат қилиб, уюшма раиси, Ўзбекистон Қаҳрамони Абдулла Ориповнинг ноқонуний равишда раҳбарлик лавозимини эгаллаб турганини баён қилишган. Мазкур муаммони ўрганиш мобайнида “Эзгулик” фаоллари бир қанча ижодкорлар билан суҳбатлашди, ишга тааллуқли материаллар билан танишди. Шунга кўра, Ўзбекистон Ёзувчилар уюшмаси раҳбариятининг бир неча йиллардан бери Ўзбекистон Республикасининг амалдаги қонунчилиги талабларини қўпол равишда бузиб келаётганига амин бўлишди. Ўзбекистон Ёзувчилари уюшмаси мамлакатимиздаги йирик жамоатчилик ташкилотларидан бири бўлиб, у “Жамоат ташкилотлари тўғрисида”ги Қонун ва ўз Уставига мувофиқ фаолият олиб боради. Ўзбекистон Республикаси Адлия вазирлигида рўйхатга олинган мазкур уюшма Уставига кўра, унинг ҳар беш йилда бир марта Съезди (Қурултойи) чақирилиши, узоғи билан бир йилда пленуми ўтказилиши кўзда тутилган. Уюшма фаолиятига тааллуқли принципиал масалалар ташкилотнинг олий органи бўлмиш Съездда тасдиқланиши, муҳим масалаларга мазкур йиғинларда қарор берилиши белгиланган. Аммо Ёзувчилар уюшмасида сўнгги марта 1992 йилда Съезд ўтказилган ва бу мажлисда Ўзбекистон Халқ шоири Жамол Камол уюшма раиси этиб сайланган. Орадан икки йил ўтиб, Ўзбекистон Президентининг Кадрлар сиёсати ва ташкилий масалалар бўйича Давлат маслаҳатчиси Темур Алимов томонидан халқ шоири Абдулла Орипов ноқонуний равишда уюшмага раҳбари этиб тайинланган. Орадан ўтган қарийб 15 йиллик даврда Съездлар ўтказилмади, уюшма қошидаги марказ-у жамғармалар синиб кетаверди. Ёзувчилар ўртасидаги аҳилликка путур етди. Уюшманинг кўплаб аъзолари моддий-маънавий кўмаклардан маҳрум бўлди. Мамлакатимизнинг ўзига хос интеллектуал мулки жамланган жамоат бирлашмаси фитна уясига айланди. Уюшма раҳбарияти шуурида илдиз отган маҳаллийчилик иллати туфайли уюшма таркибидаги жамғарма-ю моддий-техник база раиснинг юртдошларига тортиқ қилинди. Ўзига хос нўноқ бошқарув услуби туфайли ўтмишда мунтазам ўтказиладиган маърифий тадбирлар барбод қилинди. Кўпчилик ижодкорлар мазкур уюшма атрофидаги муттасил можаролардан безиб қолишди. Совет Иттифоқи тузилганининг дастлабки йилларидаёқ барпо этилган Ўзбекистон Ёзувчилари уюшмаси вақти келиб мамлакатимиз мустақиллиги, унинг истиқлолга эришишида асосий роль ўйнаган жамоатчилик институтларидан бири бўлгани ҳеч кимга сир эмас. Халқимиз эрки ва иродасини ифода этишда ёрқин машъал бўлган ижод аҳлининг бошини қовуштириш, айни пайтда жамоатчиликда ҳуррият ғояларини шакллантиришга беқиёс ҳисса қўшган мазкур жамоат ташкилоти ўзига хос мавқега эга эди. Ижод аҳлини маънавий, моддий қўллаб-қувватлашни мақсад қилган бу уюшмадан эндиги кунда беш-ўнта доимий ишлайдиган ходим-у, можаро уясига айланган бир боғ мерос қолган. Унинг яқин ўтмишдаги на довруғидан, на мавқеидан нишон бор: мол-мулклари ғорат қилинган, унинг қошидаги Адабиёт жамғармаси, Адабиётни тарғиб қилиш маркази, Дўрмон боғи ачинарли бир ҳолда. Шунга қарамай уюшманинг ноқонуний раҳбари Абдулла Орипов ҳукуматнинг доимий эътиборида бўлиб келди. У қўша-қўша орденлар билан сийланди, жамоат ташкилоти раҳбари бўлишига қарамай ҳукумат томонидан хизмат машиналари билан тақдирланди. Унинг қонунбузарлигига қилдан қийиқ ахтарадиган Адлия вазирлиги маъмурияти кўз юмиб келмоқда. Оддийгина манзили ҳақидаги маълумотни вазирликка тақдим этмагани учун ёпилган Қозоқ маданий маркази, бир неча марта сабабсиз огоҳлантиришлар олган Ўзбекистон инсон ҳуқуқлари “Эзгулик” жамияти ва яна қанча ноҳукумат, жамоатчилик ташкилотлари қисмати олдида Ёзувчилар уюшмасининг қонунбузарлиги... кечирилишини тушуниш мумкин. Негаки, ижодкорларнинг бошини силаш, уларни ҳар томонлама қувватлаш учун ташкил этилган уюшма ўзининг аъзолари Мамадали Маҳмудов (Эврил Турон) ноҳақ қамалганида унинг ҳимоясига отланган ижодкорларни тазйиққа олди.. Ёзувчи Эмин Усмон қийноқлар натижасида жон берганида мум тишлади. Ўнлаб ижодкорлар хорижга бадарға қилинганида жим турди. Шоир Юсуф Жума қамалгани ҳақида дунё гапираётган пайтда гўё буни эшитмади... Шунинг учун ҳам Абдулла Орипов қонунни бузишга ҳақли, шунинг учун ҳам Адлия вазирлиги бу қонунбузарликни кўрмайди! Ўзбекистон инсон ҳуқуқлари “Эзгулик” жамияти Ўзбекистон Бош прокуратураси, Адлия вазирлиги маъмуриятини Ёзувчилар уюшмаси раиси, Ўзбекистон Қаҳрамони Абдулла Ориповнинг ноқонуний хатти-ҳаракатларига барҳам беришга чақиради. Нодавлат-нотижорат, жамоатчилик ташкилотлар ҳақидаги мамлакатимиз қонунчилиги талаблари асосида уюшма фаолиятини тафтиш қилишга ундайди. Мазкур ишининг жамоатчилик ўртасидаги аҳамиятини ҳисобга олиб, оммавий ахборот воситалари орқали тафтиш хулосалари эълон қилиниши лозимлигини эътироф этади. * * * Журнал таҳририятидан: Ўзбекистон қонунлари бўйича рўйхатдан ўтказилган ва ўз Устави ҳамда мавжуд қонунлар доирасида фаолият олиб бориши керак бўлган ташкилот ичидаги муаммолар мутлақо ҳал этилиши керак. Шу маънода, “Эзгулик”нинг бу баёноти шубҳасиз тўғри чақириқдир. Лекин, Ёзучилар Уюшмаси аввалги ҳолига келадими ва унинг тақдири қандай бўлади, деган саволлар ҳам ҳаммани қизиқтиради. Очиқча айтиш керакки, одамларни фақат касби бўйича бирлаштирувчи Ёзувчилар Уюшмаси каби ташкилотларнинг келажаги йўқ. Одамларни касби бўйича бираштирувчи ва уларнинг меҳнатлари билан боғлиқ ҳуқуқларини ҳимоя қилувчи ягона ташкилот – касаба уюшмаларидир. Бунинг ташқарисида инсонлар ўзларини қизиқтирадиган сиёсий, ғоявий, маданий ва бошқа соҳаларда бирлашиб, фуқаролар жамиятининг асосини яратадлар. Демак, Ёзучилар Уюшмаси каби ҳама ёзувчиларни бирлаштирувчи ягона ва умумий ташкилотнинг келажаги йўқлиги, ёзувчиларнинг айби эмас. Шундай бўлса ҳам, бир нарсани айтиб ўтиш керак. Турли тарихий жараёнлар ва воқеаларнинг юз беришига сабаб бўлган фундаментал омиллардан ташқари, бу жараён ва воқеанинг бошланишига туртки бўлган қандайдир “баҳоналар” ҳам бўлади. Ёзувчилар Уюшмасини йўқ бўлишига сабаб бўлган жараёнлар ҳам шундай туртки, “баҳона” билан бошланган. Бу – ўзбек ёзувчилари миллатимизнинг мустақиллиги ва демократия учун курашнинг рамзи ва етакчиси бўлган “Бирлик”нинг тузилишида қандай ижобий роль ўйнаган бўлсалар, унга ҳиёнат қилиш, уни муҳим сайловлар арафасида парчалаш ва ҳозирги диктатуранинг тикланишида ҳам ҳал қилувчи, аммо салбий роль ўйнаганларидир. Бундай нарсаларни на миллат на тарих кечиради. Уюшма ўшанда ўлган. Энди тирилолмайди.

Ким кимдир? Who is Who?Добавить персону